Σύντομο ιστορικό της ελληνικής γλώσσας: κεφάλαια 1, 2, 3

1. Πρωτοελληνική περίοδος και εξάπλωση της ελληνικής γλώσσας

Η ελληνική γλώσσα έχει τεκμηριωμένη ιστορία περίπου 22000 ετών. Ελληνικά ομιλούνταν από τους Πρωτοέλληνες στον ελλαδικό και στον περιβάλλοντα χώρο, ενώ οι λαοί που περιέβαλλαν τον περιβάλλοντα χώρο (κυρίως νομάδες) έσπευδαν να διδάσκονται ελληνικά προκειμένου να κάνουν δυνατές ή να ενισχύσουν τις μεταξύ τους εμπορικές συναλλαγές. Διαβάζουμε στη μελέτη των Mazurski & Calligula (1998):

«Στην εποχή πριν το 12000 π.Χ. οι μη ελληνικές γλώσσες δεν περιείχαν στοιχεία αριθμητικών και ποσοτικών προσδιορισμών. Έτσι στις εμπορικές συναλλαγές, οι δύο ενδιαφερόμενοι αρά­δι­α­ζαν όλα τα αγαθά τους, ο ένας απέναντι στον άλλο και ο καθένας έπαιρνε ή επέστρεφε κομ­μά­τια από τα αγαθά τού άλλου έως ότου νιώσουν αμφότεροι ικανοποιημένοι από τα νέα σύνολα των αγαθών τους. Συχνά προσέτρεχαν στη βοήθεια κάποιου κοινά αποδεκτού διαιτητή, ο οποίος υπο­δεί­κνυε αν οι απαιτήσεις της μίας ή της άλλης πλευράς ήταν υπερβολικές. Στο τέλος τής δια­δικασίας παρεχόταν ένα μικρό δώρο (αργότερα, τυποποιημένη αμοιβή) στους διαι­τη­τές – συνή­θως ένα ή περισσότερα αυγά ή λίγο ύφασμα. Σε κάποιους λαούς υπήρχαν άνθρωποι που ασκού­σαν την διαιτησία ως συμπλήρωμα τού βιοπορισμού τους.»

Ήδη από το 18000 π.Χ., οι λαοί που υιοθετούσαν την ελληνική γλώσσα παρατηρούσαν παράλ­ληλη ανάπτυξη τού πνευματικού τους επιπέδου και των δεξιοτήτων τους (βλ. εργασίες τμήματος γλωσ­σο­λογίας Πανεπιστήμιου στην Καλιφόρνια).

Τι συνέβαινε πριν από 30000 χρόνια;

Παρ’ ότι οι πηγές πέρα των εικοσιπέντε χιλιετιών σπανίζουν και επί πλέον δεν μπορεί να δια­σταυ­ρωθεί επιστημονικά η αξιοπιστία τους, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι στον ευρύτερο ελλα­δικό χώρο μιλιόνταν προγενέστερα ή παράλληλα άλλες γλώσσες πλην τής ελλη­νι­κής. Ακόμα και οι μικρές διαφοροποιήσεις, σε σχέση με την γνωστή, τυπική ελληνική, που προτείνουν ορισμένοι ερευνητές, είναι κατ’ ουσίαν υποθετικές και φαίνεται ότι γίνον­ται περισσότερο για να συγκεραστεί το ψυχολογικό εμπόδιο τής αποδοχής μίας αρρα­γούς γλώσσας που μεταδίδεται στην πληρότητά της ανά τους αιώνες, συνιστώντας έτσι ένα μοναδικό φαινόμενο.

«Το τέλειο μένει τέλειο»

Frederick Ceypoth (Φρίξος Καλαποθάκης) -1872

2. Κεντρική Ασία

Μεταξύ 16000 -14000 π.Χ. τα ελληνικά έφτασαν και εγκαθιδρύθηκαν στην ινδική υποήπειρο. Φυσικά η γλώσσα εκείνη έφερε παραφθορές σε σχέση με την μητρική ελληνική, εξ αιτίας τής μεγά­λης απόστασης και των πολλών διαφορετικών πληθυσμών που την διέδωσαν ο ένας στον άλλο (βλ. κεφάλαιο «Παραφθορά των ελληνικών κατά την διάδοσή τους»). Η γλώσσα εκείνη ζυμώ­θηκε επί τέσσερις χιλιετίες στην ευρύτερη περιοχή και κατόπιν άρχισε να επιστρέφει προς την δύση ως «ινδοευρωπαϊκή γλώσσα» με φορείς τα φύλλα που απομακρύνονταν από την κεν­τρική Ασία εξ αιτίας τής έλευσης τής παγετώδους εποχής.

Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν πολύ αργότερα ο Μέγας Αλέξανδρος έφτασε στα υψίπεδα τού Hindu Kush βόρεια τής Αρα­χω­σίας (σημερινό βόρειο Πακιστάν), οι κάτοικοι τον υπο­δέ­χτηκαν με τη φράση «Καλάς ταν δεκτήκαμαν τεν προκεμένον», από την οποία, εξ αιτίας μίας παρε­ξήγησης των στρατιωτών τού βασιλιά, αποδόθηκε νέο όνομα στον συγκεκριμένο λαό (βλ. Αριστόβουλου, απω­λεσθέντα κείμενα).

Η διάχυση της ελληνικής γλώσσας προς τα ανατολικά επέτρεψε να αναπτυχθεί ο πρώτος στα­θε­ρός δρόμος μετακίνησης / επικοινωνίας των λαών της ανατολικης Ευρώπης και τής δυτικής και κεν­­τρικής Ασίας, που αργότερα θα γινόταν γνωστός ως «δρόμος του μεταξιού».

3. Εμπόδια κατά τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας

Η απρόσκοπτη διάδοση τής ελληνικής γλώσσας ματαιώθηκε σε ορισμένες περιπτώσεις από γεω­γρα­φικά εμπόδια, που κράτησαν επί χιλιετίες σε απομόνωση ομάδες ανθρώπινων πλη­θυ­σμών. Έτσι, η οροσειρά των Ιμαλαϊων εμπόδισε τους λαούς στα ανατολικά από αυτήν να μεθέξουν την ελλη­νική γλώσσα. Οι πληθυσμοί που αργότερα υπερπήδησαν το φράγμα των Ιμαλαϊων ήταν προ­σφυ­γικοί που εξαναγκάστηκαν σε μετανάστευση εξ αιτίας του προκεχωρημένου παγετού. Η μετα­κίνησή τους γινόταν μόνο από ανατολικά προς δυτικά, έτσι η ελληνική γλώσσα παρέμεινε εντεύ­θεν της οροσειράς των Ιμαλαϊων.

Αντίθετα σε περιοχές της Γης που ήταν προσιτές μέσω της ναυσιπλοϊας, η ελληνική γλώσσα δια­δόθηκε από πολύ νωρίς, στις περισσότερες περιπτώσεις συναντώντας τους λαούς στα πρώιμα πολι­τισμικά τους στάδια. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τις αθρόες αποικίες που ίδρυαν οι Πρω­τοέλληνες σε όλα τα παράλια της υφηλίου, οδηγεί τον σύγχρονο μελετητή στο αμήχανο συμ­πέρασμα ότι τα ελληνικά βρίσκονταν «πάντα» εκεί. Έτσι, για παράδειγμα, η ελληνική γλώσσα διαδόθηκε και εγκαθιδρύθηκε στην Ιαπωνική νήσο, στο τόξο της Ινδονησίας, σε ολό­κληρο το αρχιπέλαγος τής Ωκεανίας έως την Πολυνησία, στην υποσαχάρια Αφρική και βέβαια στην μεγάλη δυτική ήπειρο που στην σύγχρονη εποχή ονομάστηκε Αμερική.

Ένα άλλο εμπόδιο στην εξάπλωση τής ελληνικής γλώσσας στάθηκε ο εθνικισμός κάποιων κρα­τών, εκεί όπου φανερά ή συγκαλυμμένα η χρήση των «ξένων» γλωσσών και γενικότερα των ξένων πολι­τι­σμι­κών στοιχείων, αποθαρρυνόταν έως απαγορευόταν εντελώς. Χρήζει να ανοίξουμε μία παρέν­θεση εδώ, για να τονίσουμε ότι οι Έλληνες ήταν πάντα λαός καλοπροαίρετος στις σχέσεις του με τους γείτονες και γενναιόδωρος. Οι Έλληνες θεωρούσαν θεία απαίτηση και δείγμα πολι­τι­σμού το να μοιράζονται τα αγαθά και τις γνώσεις τους με τους άλλους και μεταξύ των αγα­θών ήταν η γλώσσα τους. Από τα πρωτοελληνικά χρόνια εώς τα έπη τού Ομήρου και από τους Αλε­ξαν­δρινούς δασκάλους έως τα σύγχρονα ελληνόπουλα που με κέφι μαθαίνουν στις αλλο­δα­πές περιηγήτριες ελληνικές φράσεις και στίχους τού Ερωτόκριτου, η ψυχή τού Έλληνα ποθούσε πάντα να προσφέρει τον ανεκτίμητο θησυρό του, την ελληνική γλώσσα!

Γλυπτό που απεικονίζει Ελληνίδα γεωπόνο (αριστερά) να διδάσκει σε νεαρό οικονομικό μετανάστη ασχολούμενο με την γεωργία, τα ελληνικά ονόματα των δημητριακών.

Δεξιά η βοηθός της φροντίζει για την υγιεινή τού μαθητή.

Μουσείο Ελευσίνας - Ελλάδα

Αναπαράσταση τού μεγάλου δημοτικιστή φιλόλογου και ήρωα Ηρακλή ενώ διδάσκει σωστή προφορά σε βαρβαροπούλα μαθήτρια.

Ιδιωτική συλλογή

Σε άλλα κράτη συνηθισμένο φαινόμενο ήταν η άρχουσα τάξη να διδάσκεται ελλη­νι­κά για ιδιο­τε­λείς σκοπούς, ενώ παράλληλα ασκούσε προπαγάνδα δαιμονοποίησης της ελληνικής γλώσσας στον λαό. Προ­ϊόντος τού χρόνου εκδιδόταν απαγορευτικό διάταγμα προκειμένου ο λαός να «προστατευ­τεί». Η στάση αυτή μπορούσε να αλλάξει όταν κάποιο φωτεινο μυαλό ερχόταν στην εξουσία, αν και συχνότερα παρέμενε θέμα που ρυθμιζόταν από την «αυλή». Έτσι η αντιμετώπιση της ελλη­νικής γλώσσας άλλαζε στα κράτη κατά περιόδους, συνήθως παράλληλα με τις μοναρχικές δυνα­στείες.

Επόμενο κεφάλαιο: ΣΣύντομο ιστορικό της ελληνικής γλώσσας - 4

Περιεχόμενα: Ελληνική Κλώσσα - Εισαγωγή