Κυριακή 23 Νοεμβρίου 2008

Σύντομο ιστορικό της ελληνικής γλώσσας - κεφάλαιο 4

4. Μεσοποταμία

Λαμπρό παράδειγμα αποτελεί η υιοθέτηση (ή μη) της ελληνικής γλώσσας στην Μεσο­ποταμία και την βορειοανατολική Αφρική στους νεοϊδρυθέντες πολιτισμούς από το 3000 π.Χ. και μετά.

Σουμερία

Οι Σουμέριοι, λαός έξυπνος, σχετικά ειρηνόφιλος και με έφεση στο εμποριο, στάθηκαν ανοιχτοί στην ελληνική γλώσσα. Όλοι οι βασιλείς της προδυναστικής περιόδου ή δυναστείας τής Ουρούκ (περί τού 27ου αιώνα π.Χ.) εν­θάρρυναν τις αυλές τους αλλά και τον λαό να μαθαίνει ελληνικά. Οι προσπάθειές τους έχουν κατα­γραφεί σε διάφορα έργα της περιόδου αλλά και μεταγενέστερα. Ίσως η πιο διά­σημη παραίνεση, να είναι αυτή που βρίσκεται σε 19 «χαμένους» στίχους από το έπος του Γκίλ­γκα­μες. Οι στίχοι βρίσκονταν στο τέλος (6η στήλη) της 2ης πινακίδας της παλαιοβαβυλωνιακής από­δοσης τού έπους, όταν ο βασιλιάς-ήρωας Γκίλγκαμες έχει γίνει πλέον φίλος και οδηγός τού ημι­ά­γριου Ενκιντού:

«Την πόρνη Σάμχατ πλησίασε ο Ενκιντού και λεέι:

“Τα στήθη σου γύμνωσε Σάμχατ,

τα σκέλια σου άνοιξε και άσε με τα κάλη σου ν’ αδράξω.”

Η Σάμχατ κοίταξε τον άξεστο και είπε:

“Τα στήθη σήμερα δεν θα γυμνώσω

ούτε επάνω μου θ’ αφήσω να ξαπλώσεις”

“Γιατί;;;”

“Ενκιντού, είσαι σοφός, θεός μού μοιάζεις!

Μα από γυναίκες τίποτα δεν ξέρεις.

Σήμερα και για τέσσερεις ημέρες θα έχω τα ρούχα μου.

Περίλυπος πηγαίνει ο Ενκιντού στον Γκίλγκαμες

“Φίλε, η πόρνη η Σάμχατ μ’ έδιωξε

επάνω της να ξαπλώσω δεν με άφησε

και όταν εγώ ρωτούσα, μού είπε ότι έχει τα ρούχα της”

Ο Γκίλγκαμες, βασιλιάς της Ουρούκ με τις μεγάλες αγορές,

τον φίλο αγκαλιάζει στον ώμο

Κούνησε το κεφάλι ο σοφός Γκίλγκαμες και είπε:

“Δεν πηδάς που δεν πηδάς,

γιατί δεν μαθαίνεις την ελληνική γλώσσα;”

Η τελευταία γνωστή φωτογραφία (1907;) από το εξαφανισμένο κομμάτι της 2ης πινακίδας (πλάκας) τού παλαιοβαβυλωνιακού σώματος τού έπους τού Γκίλγκαμες. Το κομμάτι δεν ξαναεμφανίστηκε έκτοτε και η πινακίδα θεωρείται ελλιπής. Εικάζεται ότι το κομμάτι κατέχει ισχυρή οικογένια, αμφικτύων γνωστής, διεθνούς λέσχης με πολιτική και οικονομική επιρροή.

(Σχετικά με τα μη εξαφανισμένα μέρη του έπους, δείτε:

http://www.ancienttexts.org/library/mesopotamian/gilgamesh/

http://www.gutenberg.org/files/11000/11000-h/11000-h.htm

Ελληνική μετάφραση των μη εξαφανισμένων μερών κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις ΙΣΤΟΣ, 1994 - Μετάφραση, σχόλια: Αύρα Ward)

Βαβυλώνα

Σε αντίθεση με τους Σουμέριους, οι Βαβυλώνιοι βρέθηκαν συχνά σε ανταγωνισμό με τους Έλληνες για την εμπορική επικράτηση στην ανατολική Μεσόγειο. Έτσι, η στάση τους απέναντι στον ελληνικό πολιτισμό και ιδι­αί­τερα στην ελληνική λώσσα παρουσίασε διακυμάνσεις.

Οι Βαβυλώνιοι είχαν πάθος με την ανέγερση μεγάλων οικοδομημάτων και προκειμένου να το ικα­νο­ποιούν, προσκαλούσαν συχνά στην επικράτειά τους Έλληνες – αλλά και άλλων εθνοτήτων – αρχιτέκτονες και μηχανικούς. Tα ζιγκουράτ μαρ­τυ­ρού­σαν ήδη από την τέταρτη χιλιετία π.Χ., τα επιτεύγματα αυτής της συνεργασίας. Εκείνη την εποχή οι αρχές δόμησης και μηχανικής τέτοιων κτιρίων μπορούσαν να διατυπωθούν μόνο στην ελλη­νική γλώσσα. Έτσι τα ελληνικά ήταν η κοινή γλώσσα των εργοτάξιων. Στο πρώτο μισό τού 18ου αιώνα π.Χ., ο μεγάλος βασιλέας Σάβιος (Sabium, ~ 1781–1767 π.Χ.) οραματίστηκε να υψώ­σει στην Βαβυλώνα (Βαβέλ) το «Κτίσμα των κτισμάτων», ένα μνημείο που θα ξεπερ­νούσε σε μεγαλείο κάθε ανθρώπινο έργο στον τότε γνωστό κόσμο. Επειδή οι Αιγύπτιοι είχαν ήδη καπαρώσει τα πρωτεία στον όγκο με την μεγάλη πυρα­μίδα τού Χέοπα, ο Σάβιος σκέ­φτηκε το δικό του μνημείο να κερδίσει τα πρωτεία στο ύψος. Αφού έγι­ναν πρώτα η μελέτη σκο­πι­μό­τητας τού έργου και μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ο Σάβιος σύναξε μία λαμπρή ομάδα σχε­διαστών και αρχιτεκτόνων. Έως το τέλος τής βασιλείας του ολό­κληρο το οικο­δό­μημα, με προ­σωρινό όνομα «ο Πύργος στην Βαβέλ» είχε σχεδιαστεί και θεμε­λει­ωθεί.

Οι δύο επόμενοι βασιλείς (Απίλ-Σιν και Σιν-Μουμπαλλίτ) συνέχισαν το έργο τού προκάτοχού τους και ως το πέρας της βασιλείας τού Σιν-Μουμπαλλίτ (~ 1729; π.Χ.) ο «Πύργος» είχε φτάσει περί­που στο μισό του ύψος. Ο επόμενος ηγέ­της όμως τής Βαβυλώνας ήταν ο περίφημος Χαμου­ραμπί (1728;-1686 π.Χ.). Ο Χαμουραμπί ήταν έντονα εθνι­κι­στής, δικομανής αλλά και δημι­ουρ­γικός. Ένα από τα πρώτα του διατάγματα όταν πήρε την εξουσία, ήταν να απαγορεύσει στην επι­κρά­τεια τής χώρας να μιλιέται άλλη γλώσσα πλην τής Βαβυ­λωνιακής. Το διάταγμα ίσχυε φυσικά και για το εργοτάξιο τού «Πύργου στην Βαβέλ». Όσοι ξένοι αρχιμάστορες και τεχνί­τες εργά­ζον­ταν εκεί – και ήταν η πλειοψηφία – έπαψαν να μπο­ρούν να συνεννοούνται από κοι­νού στα ελλη­νικά. Ωστόσο ακόμα και έτσι, οι αρχικές οδηγίες και τα σχέ­δια ήταν τόσο κατα­το­πι­στικά που οι τεχνί­τες μπορούσαν να τις ακολουθήσουν. Άλλωστε, πολυ­μήχανοι καθώς ήταν, άρχι­σαν να συν­εννοούνται χρησιμοποιώντας ελληνική παντομίμα. Το ορι­στικό πλήγμα στο έργο επήλθε όταν κάποιος το πρόδωσε αυτό στον Χαμουραμπί και εκείνος αμέσως απαγόρευσε την ελληνική παν­τομίμα, το ελληνικότροπο σφύριγμα, το ελληνικό κλείσιμο τού ματιού με νόημα κ.λπ. και απαί­τησε όλα τα σχέδια να μεταγραφούν σε βαβυλωνιακά και να γίνεται χρήση μόνο των μετα­φρα­σμένων σχεδίων. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατό – άλλωστε οι περισσότεροι αλλο­δα­ποί εργοδηγοί και εργάτες δεν γνώριζαν καν την βαβυλωνιακή.

Υπολογίζεται ότι δύο γενιές μετά από εκείνο το απόφραδο έτος, ο «Πύργος της Βαβέλ» είχε γίνει λαϊκός θρύλος, ενώ το ίδιο το μνημείο είχε λεηλατηθεί και κομματια του πουλιόνταν στις αγο­ρές τής Βαβυλώνας ως ενθύμιο σε αλλοδαπούς περιηγητές και περιηγήτριες. Αργότερα, έγινε «διακριτική» προσπάθεια, ο θρύλος να μετατοπιστεί μερικούς αιώνες πίσω στο χρόνο και να αποδοθεί στην ηρωική εποχή τού βασίλειου).


Προηγούμενο κεφάλαιο: Σύντομο ιστορικό της ελληνικής γλώσσας - 1, 2, 3



Περιεχόμενα: Ελληνική Κλώσσα - Εισαγωγή

Κυριακή 16 Νοεμβρίου 2008

Σύντομο ιστορικό της ελληνικής γλώσσας: κεφάλαια 1, 2, 3

1. Πρωτοελληνική περίοδος και εξάπλωση της ελληνικής γλώσσας

Η ελληνική γλώσσα έχει τεκμηριωμένη ιστορία περίπου 22000 ετών. Ελληνικά ομιλούνταν από τους Πρωτοέλληνες στον ελλαδικό και στον περιβάλλοντα χώρο, ενώ οι λαοί που περιέβαλλαν τον περιβάλλοντα χώρο (κυρίως νομάδες) έσπευδαν να διδάσκονται ελληνικά προκειμένου να κάνουν δυνατές ή να ενισχύσουν τις μεταξύ τους εμπορικές συναλλαγές. Διαβάζουμε στη μελέτη των Mazurski & Calligula (1998):

«Στην εποχή πριν το 12000 π.Χ. οι μη ελληνικές γλώσσες δεν περιείχαν στοιχεία αριθμητικών και ποσοτικών προσδιορισμών. Έτσι στις εμπορικές συναλλαγές, οι δύο ενδιαφερόμενοι αρά­δι­α­ζαν όλα τα αγαθά τους, ο ένας απέναντι στον άλλο και ο καθένας έπαιρνε ή επέστρεφε κομ­μά­τια από τα αγαθά τού άλλου έως ότου νιώσουν αμφότεροι ικανοποιημένοι από τα νέα σύνολα των αγαθών τους. Συχνά προσέτρεχαν στη βοήθεια κάποιου κοινά αποδεκτού διαιτητή, ο οποίος υπο­δεί­κνυε αν οι απαιτήσεις της μίας ή της άλλης πλευράς ήταν υπερβολικές. Στο τέλος τής δια­δικασίας παρεχόταν ένα μικρό δώρο (αργότερα, τυποποιημένη αμοιβή) στους διαι­τη­τές – συνή­θως ένα ή περισσότερα αυγά ή λίγο ύφασμα. Σε κάποιους λαούς υπήρχαν άνθρωποι που ασκού­σαν την διαιτησία ως συμπλήρωμα τού βιοπορισμού τους.»

Ήδη από το 18000 π.Χ., οι λαοί που υιοθετούσαν την ελληνική γλώσσα παρατηρούσαν παράλ­ληλη ανάπτυξη τού πνευματικού τους επιπέδου και των δεξιοτήτων τους (βλ. εργασίες τμήματος γλωσ­σο­λογίας Πανεπιστήμιου στην Καλιφόρνια).

Τι συνέβαινε πριν από 30000 χρόνια;

Παρ’ ότι οι πηγές πέρα των εικοσιπέντε χιλιετιών σπανίζουν και επί πλέον δεν μπορεί να δια­σταυ­ρωθεί επιστημονικά η αξιοπιστία τους, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι στον ευρύτερο ελλα­δικό χώρο μιλιόνταν προγενέστερα ή παράλληλα άλλες γλώσσες πλην τής ελλη­νι­κής. Ακόμα και οι μικρές διαφοροποιήσεις, σε σχέση με την γνωστή, τυπική ελληνική, που προτείνουν ορισμένοι ερευνητές, είναι κατ’ ουσίαν υποθετικές και φαίνεται ότι γίνον­ται περισσότερο για να συγκεραστεί το ψυχολογικό εμπόδιο τής αποδοχής μίας αρρα­γούς γλώσσας που μεταδίδεται στην πληρότητά της ανά τους αιώνες, συνιστώντας έτσι ένα μοναδικό φαινόμενο.

«Το τέλειο μένει τέλειο»

Frederick Ceypoth (Φρίξος Καλαποθάκης) -1872

2. Κεντρική Ασία

Μεταξύ 16000 -14000 π.Χ. τα ελληνικά έφτασαν και εγκαθιδρύθηκαν στην ινδική υποήπειρο. Φυσικά η γλώσσα εκείνη έφερε παραφθορές σε σχέση με την μητρική ελληνική, εξ αιτίας τής μεγά­λης απόστασης και των πολλών διαφορετικών πληθυσμών που την διέδωσαν ο ένας στον άλλο (βλ. κεφάλαιο «Παραφθορά των ελληνικών κατά την διάδοσή τους»). Η γλώσσα εκείνη ζυμώ­θηκε επί τέσσερις χιλιετίες στην ευρύτερη περιοχή και κατόπιν άρχισε να επιστρέφει προς την δύση ως «ινδοευρωπαϊκή γλώσσα» με φορείς τα φύλλα που απομακρύνονταν από την κεν­τρική Ασία εξ αιτίας τής έλευσης τής παγετώδους εποχής.

Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν πολύ αργότερα ο Μέγας Αλέξανδρος έφτασε στα υψίπεδα τού Hindu Kush βόρεια τής Αρα­χω­σίας (σημερινό βόρειο Πακιστάν), οι κάτοικοι τον υπο­δέ­χτηκαν με τη φράση «Καλάς ταν δεκτήκαμαν τεν προκεμένον», από την οποία, εξ αιτίας μίας παρε­ξήγησης των στρατιωτών τού βασιλιά, αποδόθηκε νέο όνομα στον συγκεκριμένο λαό (βλ. Αριστόβουλου, απω­λεσθέντα κείμενα).

Η διάχυση της ελληνικής γλώσσας προς τα ανατολικά επέτρεψε να αναπτυχθεί ο πρώτος στα­θε­ρός δρόμος μετακίνησης / επικοινωνίας των λαών της ανατολικης Ευρώπης και τής δυτικής και κεν­­τρικής Ασίας, που αργότερα θα γινόταν γνωστός ως «δρόμος του μεταξιού».

3. Εμπόδια κατά τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας

Η απρόσκοπτη διάδοση τής ελληνικής γλώσσας ματαιώθηκε σε ορισμένες περιπτώσεις από γεω­γρα­φικά εμπόδια, που κράτησαν επί χιλιετίες σε απομόνωση ομάδες ανθρώπινων πλη­θυ­σμών. Έτσι, η οροσειρά των Ιμαλαϊων εμπόδισε τους λαούς στα ανατολικά από αυτήν να μεθέξουν την ελλη­νική γλώσσα. Οι πληθυσμοί που αργότερα υπερπήδησαν το φράγμα των Ιμαλαϊων ήταν προ­σφυ­γικοί που εξαναγκάστηκαν σε μετανάστευση εξ αιτίας του προκεχωρημένου παγετού. Η μετα­κίνησή τους γινόταν μόνο από ανατολικά προς δυτικά, έτσι η ελληνική γλώσσα παρέμεινε εντεύ­θεν της οροσειράς των Ιμαλαϊων.

Αντίθετα σε περιοχές της Γης που ήταν προσιτές μέσω της ναυσιπλοϊας, η ελληνική γλώσσα δια­δόθηκε από πολύ νωρίς, στις περισσότερες περιπτώσεις συναντώντας τους λαούς στα πρώιμα πολι­τισμικά τους στάδια. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τις αθρόες αποικίες που ίδρυαν οι Πρω­τοέλληνες σε όλα τα παράλια της υφηλίου, οδηγεί τον σύγχρονο μελετητή στο αμήχανο συμ­πέρασμα ότι τα ελληνικά βρίσκονταν «πάντα» εκεί. Έτσι, για παράδειγμα, η ελληνική γλώσσα διαδόθηκε και εγκαθιδρύθηκε στην Ιαπωνική νήσο, στο τόξο της Ινδονησίας, σε ολό­κληρο το αρχιπέλαγος τής Ωκεανίας έως την Πολυνησία, στην υποσαχάρια Αφρική και βέβαια στην μεγάλη δυτική ήπειρο που στην σύγχρονη εποχή ονομάστηκε Αμερική.

Ένα άλλο εμπόδιο στην εξάπλωση τής ελληνικής γλώσσας στάθηκε ο εθνικισμός κάποιων κρα­τών, εκεί όπου φανερά ή συγκαλυμμένα η χρήση των «ξένων» γλωσσών και γενικότερα των ξένων πολι­τι­σμι­κών στοιχείων, αποθαρρυνόταν έως απαγορευόταν εντελώς. Χρήζει να ανοίξουμε μία παρέν­θεση εδώ, για να τονίσουμε ότι οι Έλληνες ήταν πάντα λαός καλοπροαίρετος στις σχέσεις του με τους γείτονες και γενναιόδωρος. Οι Έλληνες θεωρούσαν θεία απαίτηση και δείγμα πολι­τι­σμού το να μοιράζονται τα αγαθά και τις γνώσεις τους με τους άλλους και μεταξύ των αγα­θών ήταν η γλώσσα τους. Από τα πρωτοελληνικά χρόνια εώς τα έπη τού Ομήρου και από τους Αλε­ξαν­δρινούς δασκάλους έως τα σύγχρονα ελληνόπουλα που με κέφι μαθαίνουν στις αλλο­δα­πές περιηγήτριες ελληνικές φράσεις και στίχους τού Ερωτόκριτου, η ψυχή τού Έλληνα ποθούσε πάντα να προσφέρει τον ανεκτίμητο θησυρό του, την ελληνική γλώσσα!

Γλυπτό που απεικονίζει Ελληνίδα γεωπόνο (αριστερά) να διδάσκει σε νεαρό οικονομικό μετανάστη ασχολούμενο με την γεωργία, τα ελληνικά ονόματα των δημητριακών.

Δεξιά η βοηθός της φροντίζει για την υγιεινή τού μαθητή.

Μουσείο Ελευσίνας - Ελλάδα

Αναπαράσταση τού μεγάλου δημοτικιστή φιλόλογου και ήρωα Ηρακλή ενώ διδάσκει σωστή προφορά σε βαρβαροπούλα μαθήτρια.

Ιδιωτική συλλογή

Σε άλλα κράτη συνηθισμένο φαινόμενο ήταν η άρχουσα τάξη να διδάσκεται ελλη­νι­κά για ιδιο­τε­λείς σκοπούς, ενώ παράλληλα ασκούσε προπαγάνδα δαιμονοποίησης της ελληνικής γλώσσας στον λαό. Προ­ϊόντος τού χρόνου εκδιδόταν απαγορευτικό διάταγμα προκειμένου ο λαός να «προστατευ­τεί». Η στάση αυτή μπορούσε να αλλάξει όταν κάποιο φωτεινο μυαλό ερχόταν στην εξουσία, αν και συχνότερα παρέμενε θέμα που ρυθμιζόταν από την «αυλή». Έτσι η αντιμετώπιση της ελλη­νικής γλώσσας άλλαζε στα κράτη κατά περιόδους, συνήθως παράλληλα με τις μοναρχικές δυνα­στείες.


Επόμενο κεφάλαιο: ΣΣύντομο ιστορικό της ελληνικής γλώσσας - 4


Περιεχόμενα: Ελληνική Κλώσσα - Εισαγωγή

Ρετροσπεκτίβα

Φίλοι και φίλες της ιστοσελίδας μας,

Σας πληροφορούμε ότι από σήμερα, με την ευκαιρία της ολοκλήρωσης του 1ου κύκλου δημοσιευμάτων της ομάδας της Ελληνικής Κλώσσας, ακολουθώντας τη μακρά παράδοση του χώρου των ελληνικών μέσων μαζικής ενημέρωσης, ξεκινά μια ρετροσπεκτίβα των άρθρων της ιστοσελίδας της Ελληνικής Κλώσσας στο παρόν ιστολόγιον.

Έτσι οι αναγνώστες θα έχουν την ευκαιρία να θυμηθούν όσα είχαν ξεχάσει και να ξεχάσουν τα όσα ήξεραν. Επίσης θα έχουν την ευκαιρία να σχολιάσουν τα άρθρα, να πλέξουν το εγκώμιο των συγγραφέων και να εκφράσουν το θαυμασμό και την ευγνωμοσύνη τους.

Το πρώτο άρθρο της σειράς θα δημοσιευτεί αύριο και θα ακολουθήσουν τα επόμενα με ρυθμό ενός άρθρου ανά εβδομάδα.

Για να θυμούνται οι παλαιότεροι και να μαθαίνουν οι νεώτεροι!

Ελλάδα Πουλάδα, γραμματεύς της Ελληνικής Κλώσσας

Μήνυμα 11ης Νοεμβρίου 2008

Αγαπητοί αναγνώστες!

Η Ελληνική Κλώσσα έκλεισε τον 1ο κύκλο δημοσιεύσεών της. Η απήχηση της ήταν εξαιρετική!

Στους αμέσως ερχόμενους μήνες οι ιστορικοί ερευνητές -γλωσσολόγοι τής ΕΚ θα ξαμολυθούν στα πέρατα τής οικουμένης για να βρουν νέα στοιχεία για την Ελληνική Γλώσσα που θα αναδεικνύουν την ανυπερβλητότητα και την γλυκύτητά της.

Στο πόδι τους αφήνουν προσωπικό ασφάλειας - δια παν ενδεχόμενο.

Φυσικά σάς καλούμε να επισκέπτεστε σε τακτά χρονικά διαστήματα την ιστοσελίδα ώστε να είστε από τους πρώτους που θα μάθετε τους καρπούς των νέεων ερευνών.

Ερμόλαος Κάγκουρας

Διευθυντής Σύνταξης